اگر برای پیدا کردن بستر یا خاک مناسب برای خزه، تراریوم و یا حتی گلدان‌های خود جستجو کرده باشید، حتما نام خاک پیت ماس که در برخی موارد به اشتباه آن را پیت‌ماوس می‌گویند را شنیده اید. برای شناخت پیتماس، آشنایی با ویژگیهای این نوع خاک و دانستن اینکه این خاک مناسب کار شما هست یا خیر، تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
پیتماس چیست؟
پیتماس (Peat Moss) در اصل خشک شده و پوسیده شدهی نوع خاصی از خزهها میباشد یعنی در واقع این نوع خاک از مواد فیبری مرده تشکیل شده است. کود پیتماس ترکیب خشک شده و خاک مانندی است که از برگ‌های خشک شده و مرده خزه پیت تولید می‌شود. در مصارف عمومی باغبانی، گلخانه‌ای و پرورش گل کاربرد دارد.
از آنجایی که نوع ماس یا خزه ای که پیتماس از آن تهیه می‌شود، با عناوین خزه تورب، پوده زار و به انگلیسی اسفاگنوم (Sphagnum) مطرح می شود، گاهی ممکن است پیتماس را هم با این اسامی معرفی کنند.
خزه اسفاگنوم سرده ای (جنس) از خزه‌هاست که خود شامل 380 گونه‌ی مختلف می باشد و از دسته‌ی بریوفایت‌ها (Bryophytes) است.
معنی لغوی “پیتماس” خزه تورب است و علت نام‌گذاری آن محل رویش این نوع خزه است که عمدتا در خاک‌های توربدار (دارای زغال‌سنگ نارس) رشد می‌کند.
البته به طور رایج واژه پیت ماس (peat moss) به کود این خزه اشاره می‌کند.
این نوع خاک به طور طبیعی هنگامی به وجود می‌آید که خزه مرده در باتلاق‌های توربی طی چند هزار سال تجزیه شود.
اگر اقدام به خرید پیتماس کرده باشید، حتما دیده‌اید که این نوع خاک در ایران با قیمت‌های بسیار متفاوتی در بازار یافت می شود. اما علت این اختلاف قیمت‌ها چیست؟ آیا به خاطر گرانی فروش پیتماس از طرف بعضی منابع است یا علت دیگری دارد؟
در واقع پیتماس اصل که از خزه‌های اسفاگنوم حاصل می‌شود، نوعی ضد قارچ طبیعی وجود دارد که می‌توان از بیماری گیاه جلوگیری نماید و سرشار از عناصری مفید نظیر فسفر، پتاسیم و نیتروژن برای گیاهان است. اما متاسفانه این نوع خاص از خزه در اقلیم ایران وجود ندارد. بنابراین اگر به دنبال پیتماس اصل می‌گردید، باید از برندهای خارجی و وارداتی استفاده کنید. انواع پیت ماس‌ها از کشورهای لیتوانی، استونی، لتونی، هلند و آلمان در بازار برای متخصصین کشاورزی، گلخانه داران، خرده فروشان و تولیدکنندگان بست‌های کشت موجود است و پیتماس هلندی و استونی از انواع معروف و شناخته شده آن است. پس دور از انتظار نیست که برای تهیه این نوع از پیت‌ماس‌ها هزینه بیشتری بپردازید.
اما پیت‌ماس‌های تولید شده توسط شرکت‌های ایرانی نیز با قیمت‌های پایین تر در بازار یافت می‌شود. انواع ایرانی پیت ماس در واقع از گل و لای گیاهان مرده، خاک‌های باتلاقی و یا خاک‌های مردابی تولید می‌شوند. چرا که همانطور که قبلا هم اشاره شد، نوع خاص خزه اسفاگنوم یا پیت ماس در ایران وجود ندارد.
انواع پیت ماس
پیت ماس در طیف رنگ‌های سفید (قهوه‌ای روشن) تا مشکی (قهوه‌ای تیره) دیده می‌شود. رنگ پیتماس به میزان تجزیه‌شدگی آن بستگی دارد. درجه بندی پیت‌ها از H1 رنگ روشن تا H10 به رنگ تیره به ده گروه تقسیم بندی می‌شوند.
(H1-H2) توده‌های بسیار کم تجزیه شده
(H3-H4) تجزیه شده کم
(H5-H6) تجزیه شده متوسط
(H7-H8) تجزیه شده زیاد
(H9-H10) کاملا تجزیه شده
درجات مختلف پیتماس خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی دارند. مثلا پیتماس با رنگ قهوه ای تیره که به شدت تجزیه شده است، دارای بالاترین ظرفیت نگهداری آب است. در حالی که پیتماس با رنگ قهوه‌ای روشن یا اصطلاحا پیتماس سفید بیشترین تخلخل و ظرفیت هوای بالایی دارد. غلظت کلسیم، منیزیم و همچنین میزان PH نیز در بین انواع گروه‌های پیتماس متفاوت است.
در مجموع، پیتماس تیره نسبت به انواع دیگر درجه ی تجزیه شدگی بالاتری دارد و تنها برای محصولات خاص که به میزان زیادی به نگهداری آب نیاز دارند، استفاده می‌شود. علاوه بر این می‌توان گفت که از نظر ساختمانی و بافت نیز پایداری بهتری دارند.
ویژگیهای پیتماس
پیتماس میتواند تا بیست برابر وزن خود آب جذب کند و به تدریج آن را در اختیار گیاه قرار دهد. به همین خاطر برای حفظ رطوبت خاک بسیار عالی میباشد.
بنابراین برای خاک گیاهانی که برای رشد به رطوبت بالایی نیاز دارند، بسیار مناسب است. از جمله این گیاهان بنفشه آفریقایی، گل‌های آپارتمانی، انواع ساکولنت‌ها، بن سای و کاج مطبق هستند.
همچنین در خاک یا بستر کشتی که شن و ماسه زیادی دارد برای افزایش میزان ذخیره آب در خاک به کار برده می‌شود. و به عنوان ترکیب خاک برای گلدان‌ها به خصوص برای گلدان‌های آپارتمانی و کاشت نشاء گلخانه‌ای و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امروزه بیشتر تولیدکنندگان، در کنار ترکیبات اصلی از نیترات، پتاسیم و کلسیم نیز برای تقویت بیشتر استفاده می‌کنند.
بنابراین درصد ماده آلی در خزه پوده‌زار بالاست، که باعث بهبود ساختمان خاک می‌گردد.
pH پیت ماس کمی اسیدی است. بنابراین برای طیف گسترده ای از گیاهان اسید دوست مانند خزه‌های تراریومی، ایده آل میباشد.
از آنجایی که پیتماس یک تهویه کننده مناسب برای خاک است به افزایش عمر خاک گلدان و بهبود وضعیت گیاه کمک می‌کند.
از دیگر مشخصات این خاک می‌توان به استریل بودن پیتماس و عاری بودن از علف هرز و عوامل بیماری زا اشاره کرد. این ویژگی‌ها سبب جلوگیری از بیماری‌هایی می‌گردد که ممکن است ریشه را بپوشانند.
پیتماس به عنوان یک گزینه ایده‌آل در کشت هیدروپونیک و گلدان‌ها مطرح می‌شود.
همچنین دارای بافتی سبک و مناسب برای گیاهانی است که نیاز به خاک سبک دارند. بنابراین استفاده از خزه پوده‌زار در خاک‌های سنگین و رسی به نرم و سست شدن خاک و رشد بهتر ریشه کمک می‌کند.
